Proces pomagania dzieciom wywodzących się z rodzin z problemem uzależnienia od alkoholu składa się z pięciu powiązanych ze sobą celów, do których zalicza się:
- Okazywanie dziecku zainteresowania, zaangażowania, a także słuchania tego co ma do powiedzenia w pełnej gotowości z jednoczesnym zagwarantowaniem przyjaznej atmosfery z poszanowaniem jego godności oraz zapewnienia im poczucia komfortu i pełnej dyskrecji,
- Otwarte zajmowanie się konkretną rodziną i jej problemami, szczególnie tymi związanymi ze spożywaniem alkoholu,
- Edukowanie i udzielanie rzetelnych informacji dotyczących zagrożeń wywodzących się z uzależnienia, a także szans, jakie daje odpowiednie leczenie,
- Pomoc i wsparcie dziecka w uświadamianiu sobie problemów rodziców,
- Umożliwienie i stwarzanie warunków do korzystania z dalszych form wsparcia i pomocy dziecku.
Czynnikiem, który znacząco pomaga przy okazywaniu zrozumienia i słuchania dziecka przez osobę dorosłą jest relacja oparta na naturalnym wzajemnym kontakcie. Duże znaczenie w rozwoju takiego oddziaływania mają małe rzeczy, np. pochwały, drobne żarty, szczery uśmiech. Wielu pedagogów tego nie docenia, skupiając się głównie na wspólnym przeżywaniu traum dziecka. Jest to o tyle istotne, że życzliwa atmosfera, pełna poczucia bezpieczeństwa i komfortu warunkuje łatwiejsze przejście do realizowania drugiego celu przy pełnym zaufaniu danego młodego człowieka.
Istnieje jeszcze jeden priorytet w aspekcie pomagania dzieciom z rodzin dysfunkcyjnych – mianowicie jest to ich przygotowanie i nabywanie przez nich umiejętności zwracania się o pomoc, a także sztuki jej przyjmowania. W różnych krajach świata, w tym także w Polsce prowadzone są specjalne programy dedykowane dzieciom alkoholików, których głównym celem terapeutycznym jest umożliwienie im rozwijania swoich zainteresowań, a także wartościowego spędzenia czasu wolnego. W ten sposób dzieci i młodzież z trudnymi doświadczeniami mają swój bezpieczny azyl, gdzie mogą porozmawiać, uczestniczyć w różnych formach zajęć, a także obniżyć napięcie związane z ciągłym stresem.
Zdobycie zaufania dziecka
Warto zadać sobie pytanie o zasadność zdobywania zaufania dziecka – czy nie zakrawa to o manipulowanie nim. Odpowiedź brzmi: nie. Zaufanie jest tutaj swojego rodzaju podstawą i fundamentem. Dziecko pozwoli się zbliżyć do siebie jedynie takiej osobie, której właśnie ufa. W ten sposób osoba dorosła może w łatwiejszy sposób pomóc dziecku w radzeniu sobie z problemami oraz trudnymi emocjami, jakie na co dzień mu towarzyszą. Często jest tak, że młode osoby nie potrafią poradzić sobie z sytuacjami przeżywanymi w domu, tym samym prędzej będą skłonne opowiadać o sytuacjach szkolnych, konfliktach z rówieśnikami, jednak w dalszym ciągu będą wykazywać trudności w rozmowie, która jest im tak bardzo potrzebna. Poruszając aspekt uzależnienia w rodzinie należy zapewnić dziecko, że o tym także warto rozmawiać, a także o tym, że jest się tutaj dlatego, że szczerze chce się wysłuchać historii jakie ma do opowiedzenia, zapewniając dyskrecję. Dużą rolę pełnią również psycholodzy, których rola powinna skupiać się na uświadamianiu dzieciom źródła ich problemów i traum, a także wskazać wpływ alkoholizmu na ich życie. Warto zwrócić uwagę, że dziecko z rodziny alkoholowej od najmłodszych lat ma wpajane różne (dysfunkcyjne) zasady – m.in. ma zabraniane opowiadać o tym, co się dzieje w domu. Z tego powodu nauczyciel lub psycholog, który podejmuje się rozmów z dzieckiem na temat uzależnień zdejmuje z niego odpowiedzialność za to, co mogłoby zostać potraktowane jako niesubordynację. Z tego powodu powinno się prowadzić rozmowę w sposób swobodny, niezagrażający, nadając tematowi uniwersalny wydźwięk.
Pięć podstawowych komunikatów
W literaturze opisane jest pięć podstawowych komunikatów, jakie powinno się kierować do dziecka, aby pomóc mu pójść dalej:
- Nie jesteś sam – naturalnym jest, że dziecko odczuwa wstyd za swoją rodzinę. Wolą izolować się, niż przyznać do istniejącego problemu. Nie wierzą w to, że wśród jego rówieśników są osoby z podobnymi doświadczeniami.
- To nie Twoja wina – dzieci alkoholików wpędzane są w poczucie winy przez rodziców na skutek ciągłych oskarżeń, jakie słyszą od pijanego rodzica, co skutecznie obniża ich samoocenę i powoduje przeświadczenie o braku jakiejkolwiek wartości.
- To nie jest także wina alkoholika – dziecko, które doświadcza bycia mniejszym priorytetem niż kolejna dawka napoju procentowego zaczyna odczuwać względem rodziców nienawiść, złość, a także obarczają ich za wszelkie niepowodzenia i zaniedbania. Często jest tak, że stykając się z tezą o chorobie ich rodziców, która przeczy ich twierdzeniu o tym, iż ich rodzice są złymi ludźmi, zaczynają bronić własnego zdania.
- Alkoholik może przestać pić – zdarza się, że dziecko samo zaczyna szukać i prosić o pomoc, aby wesprzeć swojego rodzica-alkoholika. Niestety dziecko nie jest w stanie powstrzymać osoby uzależnionej.
- Potrzebujesz pomocy i zasługujesz na nią – dzieciom z reguły trudno uwierzyć, że nałóg jaki posiadają ich rodzice powodują liczne niebezpieczne konsekwencje u danego dziecka w wielu aspektach, takich jak zdrowie i funkcjonowanie społeczne.
Ciekawe jest to, iż część dzieci rodziców uzależnionych od alkoholu przeczuwa, co de facto jest źródłem problemów w ich rodzinie. Momentem krytycznym, kiedy próbują samodzielnie radzić sobie z własnymi traumami jest sytuacja, kiedy głośno nazywają trudne dla nich momenty. W przypadku dzieci młodszych, które nie są świadome alkoholizmu rodziców, stwierdza się kojarzenie napojów procentowych z problemami domowymi. Muszą jednak zacząć zdawać sobie sprawę, że to co dotyka ich rodziców jest chorobą, a także konieczne jest rozpoznawanie i nazywanie własnych emocjo z tym związanych. Konieczne są więc działania wychowawczo-edukacyjne w tym temacie, które pomogą dzieciom i młodzieży oswoić się z tematem.
Rola nauczyciela
Nauczyciel wiedząc, że jednym z jego podopiecznych jest dziecko obarczone doświadczeniami związanymi z uzależnieniem rodzica powinien zwrócić szczególną uwagę na taką osobę, a także udzielić jej odpowiedniego wsparcia, jakiego potrzebuje, np. pomagając w pracach domowych lub wspierać proces edukacyjny w klasie. Dodatkowa uwaga ma tutaj wymiar terapeutyczny – dziecko zaczyna dostrzegać, że jest ważne, że jest ktoś, kto się o nich troszczy i kto może być kimś w rodzaju powiernika. Często takie dzieci osiągają większe sukcesy edukacyjne posiadając na terenie szkoły bliskiego mu pedagoga. Duże znaczenie ma także chwalenie nawet za drobnostki, które będą rekompensatą ciągłego obarczania dziecka winą w domu za całe zło świata.
Dziecko pod opieką odpowiedniego nauczyciela ma możliwość odzyskania chociaż częściowej harmonii i równowagi wewnętrznej. Taka osoba może również być inicjatorem nawiązywania i podtrzymywania kontaktów z grupą rówieśniczą, prezentującą prospołeczne postawy. Ciekawym aspektem wydaje się być także przydzielanie pewnych ról, odpowiedzialnych w oczach dziecka. Szczególnie dotyczy to tych z nich, które wykazują negatywny obraz samego siebie. Pełnienie roli przewodniczącego klasy, osobistego pomocnika nauczyciela, skarbnika, czy też osoby odpowiedzialnej za konkretny obszar w klasie prowadzi do przeżywania pozytywnych doświadczeń i może zaowocować uznaniem wśród społeczności klasowej.