Specjaliści zajmujący się uzależnieniami od lat próbują dociec, co sprawia, że ludzie uzależniają się od substancji lub czynności. Choć nie udało się do tej pory znaleźć jednoznacznej odpowiedzi na zadawane pytanie, to istnieje kilka przesłanek świadczących o tym, co może powodować powstawanie uzależnień.
Co to jest uzależnienie?
Uzależnienie może dotyczyć zarówno substancji, jak i wykonywanych czynności. Spożywanie substancji, które mogą być uzależniające znane jest już od wieków. Część z nich nie jest bardzo niebezpieczna dla naszego zdrowia i jest ogólnie akceptowana przez społeczeństwo. Przykładami takich substancji może być kofeina zawarta w kawie, teina, którą możemy znaleźć w herbacie czy wszechobecny cukier. Substancje te nie powodują silnego uzależnienia i nie wyniszczają organizmu ludzkiego w takim stopniu jak inne substancje. Do tych groźniejszych możemy zaliczyć nikotynę, alkohol etylowy oraz niektóre leki przyjmowane niezgodnie z zaleceniami. Zdecydowanie najgroźniejsze są wszelkie substancje zakazane, a więc dopalacze oraz narkotyki.
Wyżej wymienione substancje stosowane są przez człowieka głównie po to, by sprawić sobie przyjemność, uciec od stresu i problemów czy miło spędzić czas. Niestety, każdy z tych powodów może przerodzić się w uzależnienie, gdy substancja spożywana jest zbyt często i za dużych dawkach. Uzależnienie to swego rodzaju choroba, która dosięga nie tylko ciała, ale przede wszystkim umysłu człowieka. Nadużywanie pewnej substancji powoduje zmiany biochemiczne w organizmie, które niekiedy bywają nieodwracalne, jak w przypadku alkoholizmu. Osoba uzależniona od alkoholu, nawet po zakończonej terapii i latach trzeźwości nadal jest chora i musi unikać alkoholu, by nie nastąpił nawrót picia. Mówi się wtedy o niej trzeźwy alkoholik.
Uzależnienie może dotyczyć również kompulsywnego wykonywania pewnych czynności. Do najczęściej występujących uzależnień behawioralnych XXI-go wieku zaliczyć możemy uzależnienie od Internetu, gier komputerowych, zakupów, ćwiczeń fizycznych czy seksu. Podobnie jak w przypadku uzależnień od substancji i tu możemy dostrzec pewien schemat powstawania zaburzenia. Z początku przyjemna dla nas czynność, z czasem przeradza się w obsesję i działanie, z którego nie potrafimy się samodzielnie uwolnić.
Niestety, leczenie uzależnień wymaga długiej i intensywnej terapii, jest jednak warte odzyskania zdrowia i kontroli nad swoim życiem i podejmowanymi decyzjami. Istnieje kilka schematów, które mogą istotnie wpływać na powstawanie uzależnienia, które wymieniamy poniżej.
Wychowanie
Uważa się, że jednym z najważniejszych czynników mających wpływ na powstawanie uzależnień jest nieprawidłowe wychowanie w okresie dziecięcym. Rodzina powinna pełnić funkcję wychowawczą, otaczać dziecko odpowiednią opieką i troską, pozwalać mu na prawidłowy rozwój fizyczny oraz emocjonalny. Niestety, w wielu domach dzieci nie mają możliwości prawidłowego rozwoju swojej emocjonalności, są zaniedbywane, a czasem dochodzi nawet to przemocy psychicznej. Dorastanie w takiej atmosferze nie pozwala na prawidłową dojrzałość emocjonalną, na problemy interpersonalne oraz na zdrowe spojrzenie na własną osobę. W przyszłości może mieć to duży wpływ na większe tendencje do popadania w uzależnienia.
Ścieżka (nie) zdrowia
Częste stosowanie substancji, które sprawiają nam przyjemność może doprowadzić do zmian neurochemicznych w mózgu, a co za tym idzie do powstania uzależnienia. Organizm zaczyna przyzwyczajać się do substancji, którą dostarczamy sobie regularnie, a co za tym idzie potrzebujemy jej większej ilości, by wejść na powrót w stan ukojenia, radości czy euforii. Przyjemność przeradza się w konieczność, człowiek przestaje kontrolować swoje zachowanie, gdyż organizm domaga się substancji, od której jest uzależniony.
Gen uzależnionego
Istnieje teoria poparta badaniami na gryzoniach, która głosi, że możemy dziedziczyć w genach pewne zaburzenia biochemiczne po naszych przodkach. Oznacza to mniej więcej tyle, że dzieci alkoholików mogą – ale nie muszą – mieć większe szanse na zachorowanie w życiu dorosłym. Część społeczeństwa uważa jednak, że jest to tylko kiepska wymówka dla swojego uzależnienia.
Stres, niepokój, złość i depresja
Dzisiejsze czasy wymuszają na większości z nas zwiększoną aktywność głównie umysłową. Stawianym mamy coraz to więcej zadań, nie tylko w pracy, ale również w domu. U wielu osób powoduje to przewlekły stres, zmęczenie, irytację czy strach. Przewlekłe odczuwanie negatywnych emocji, może odbić się na naszym zdrowiu psychicznym oraz fizycznym. Część z osób sięga po substancje psychoaktywne, by ulżyć sobie pod koniec ciężkiego dnia, by zapomnieć o problemach życia codziennego. Niestety, jest to rozwiązanie chwilowe, alkohol czy śmieciowe jedzenie na pocieszenie nie rozwiążą problemów, a mogą jedynie uzależnić i doprowadzić do kolejnych problemów zdrowotnych.
Emocjonalna nawałnica
Każdy człowiek codziennie musi mierzyć się z odczuwaniem wielu emocji. Gdy jest ich zbyt dużo, a większość z nich jest negatywna mogą pojawić się problemy. Nadmierny stres, strach, złość czy poirytowanie powodują uruchomienie się mechanizmów obronnych człowieka. Nieumiejętność radzenia sobie z sytuacjami ekstremalnymi emocjonalnie, powodują szukanie ucieczki, co niekiedy jest prostą drogą do wpadnięcia w szpony uzależnienia. Paradoksalnie, początkowa odskocznia od stresu związanego z codziennym życiem, przekształca się w kolejny problem i nawarstwienie się emocji, z którymi nie potrafimy sobie poradzić.
Substancja lub czynność uzależniająca całkowicie przejmuje kontrolę nad naszym ciałem i umysłem, nie jesteśmy w stanie się kontrolować. Wszystkie nasze myśli zajmuje kolejna gra komputerowa czy wypicie kolejnego kieliszka. Zaniedbujemy swoje obowiązki domowe, zawodowe, nie mamy czasu dla rodziny oraz przyjaciół, często pojawiają się problemy w pracy oraz problemy finansowe. Zapominamy o śnie, regularnych posiłkach oraz o dbaniu o higienę. Te wszystkie czynniki powodują dodatkowe problemy ze zdrowiem, które pogłębiają naszą huśtawkę nastrojów. Podczas uzależnienia często pojawiają się dodatkowe choroby psychiczne, głównie zaburzenia afektywne dwubiegunowe oraz depresja.
Zachwiania emocjonalne oraz problemy ze zdrowiem fizycznym dotyczące uzależnienia można leczyć z pomocą kompleksowego leczenia w ośrodku odwykowym. Należy pamiętać, że uzależnienie to choroba, która wymaga wsparcia terapeutów oraz lekarzy. Samodzielne próby wyjścia z choroby zazwyczaj kończą się fiaskiem i mogą wręcz pogłębić chorobę. Jednym z bardzo ważnych elementów leczenia uzależnień jest psychoterapia, która pozwala na poznanie samego siebie oraz na pracę nad zachowaniami wymagającymi zmiany. Pacjent w trakcie sesji terapeutycznych uczy się, jak poradzić sobie ze swoim problemem, wykształca w sobie nowe mechanizmy, które pomogą wytrwać mu w zdrowiu i nie popaść na powrót w uzależnienie lub nie wpaść w nowe uzależnienie. Huśtawka i nawałnica emocjonalna jest normalna, trzeba tylko znaleźć sposób, dzięki któremu każdy z nas będzie potrafił sobie z nią poradzić.